Opracowanie, które macie Państwo przed oczami, jest rezultatem działań, które – jako projekt pilotażowy i nowatorski, mający na celu zniwelowanie lub ograniczenie problemu społecznego, jakim jest wykluczenie transportowe wśród osób starszych, samotnych, mieszkających na terenach wiejskich – prowadziły dwie organizacje pozarządowe: Fundacja Pięknolesie z Sieniawy Żarskiej, gm. Żary, woj. lubuskie i Postomińskie Stowarzyszenie „Razem lepiej” z gm. Postomino, woj. zachodniopomorskie. Projekt realizowany był z dotacji programu Aktywni Obywatele – fundusz krajowy, dofinansowany przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię.

Zapewnienie połączeń publicznych jest obowiązkiem gminy – to zadanie jest określone w ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym Dz.U.2023.40 tj. Akt obowiązujący Wersja od: 5 stycznia 2023 r.
„Rozdział 2 Art. 6. [Zakres działania gminy]
1. Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.
Art. 7. 1. Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy:
4) lokalnego transportu zbiorowego;”

W celu realizacji tego ustawowego założenia samorządy podejmują działania, by utrzymać połączenia publiczne - głównie autobusowe wsi i małych miasteczek z pobliskimi większymi aglomeracjami. Niestety w wielu miejscowościach połączenia te nie spełniają oczekiwań potencjalnych pasażerów, są one bardzo negatywnie oceniane głównie przez osoby starsze, samotne, schorowane, które mają problem z dotarciem do przystanku lub z innych przyczyn nie mogą poruszać się komunikacją publiczną. Jak wynika z obserwacji i doświadczeń osobistych uczestników naszego projektu komunikacja ta jest często niedostosowana do rzeczywistych potrzeb starszych ludzi. Bardzo często mamy do czynienia z sytuacją, gdy duże autobusy jadą puste, a osoba potrzebująca musi sama sobie „załatwić” dojazd, czyli opłacić transport i kierowcę, a jest to niestety niemała kwota w budżecie wiejskiego emeryta. Dwie wiejskie organizacje pozarządowe dostrzegły ten problem i podjęły się zrealizowania takiego projektu, który w pewnym stopniu pomógłby wiejskim seniorom i zniwelowałby problem wykluczenia transportowego tych osób.

Niniejszy dokument stanowi opis zrealizowanych działań, ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań modelowych, które mogą stać się inspiracją dla kolejnych organizacji do podjęcia inicjatyw niwelujących problem wykluczenia transportowego na terenach wiejskich wśród osób starszych.

Wykluczenie transportowe tak opisał prof. dr hab. Tomasz Komornicki z Polskiej Akademii Nauk: “Wykluczenie transportowe jest jedną z przyczyn gorszych warunków życia mieszkańców/nek wsi przede wszystkim dla dwóch grup społecznych: seniorów/ek oraz młodzieży ze szkół ponadpodstawowych. Wynika to z przede wszystkim z braku dostępu do własnego i publicznego środka transportu czy braku prawa jazdy.” Rządowy Fundusz Rozwoju Przewozów Autobusowych nie zniwelował tego problemu, a gminy skorzystały w 2019 r. tylko z 6% środków przewidzianych na ten cel. Wprawdzie tendencja w tym programie jest rosnąca, ale autobusy często jadą w godzinach niedostosowanych do potrzeb wyjazdu, a przystanki, czy dworce PKS często są położone daleko od miejsca zamieszkania lub celu wizyty.

Działania Fundacji Pięknolesie i Postomińskiego Stowarzyszenia „Razem lepiej” miały charakter partnerskiej współpracy, która pomogła w częściowym rozwiązaniu problemu wykluczenia transportowego wiejskich seniorów.

Projekt „Seniorze uwierz w siebie - masz głos!” zakładał prowadzenie działań polegających na zmniejszeniu wykluczenia transportowego osób starszych, chorych i samotnych z małych miejscowości i wsi w dwóch gminach wiejskich: Żary w woj. lubuskim i Postomino w woj. zachodniopomorskim.